คุยกับผู้จัดการ สสส. (เดือนตุลาคม 2568)

สวัสดีครับเพื่อนร่วมสร้างสุขทุกคน

       ขงจื้อ เคยกล่าวไว้ว่า “ถ้าอยากลงทุน 1 ปี ให้ปลูกข้าว ถ้าอยากลงทุน 10 ปี ให้ปลูกไม้ผล แต่ถ้าอยากลงทุน 100 ปี ให้ความรู้บุตรหลาน”

       การลงทุนกับเด็กจึงมีความสำคัญ ไม่เฉพาะกับพ่อแม่เอง แต่สำหรับรัฐ และประเทศชาติ ก็สำคัญเช่นกัน ในยุค AI ที่คอมพิวเตอร์เก่งกว่าคนมาก ในด้านข้อมูล ความรู้ การเรียนโดยการท่องตำรา จึงดูจะเป็นสิ่งที่จำเป็นน้อยลง แม้ว่าจะยังจำเป็นต้องมีความรู้พื้นฐานอยู่บ้าง แต่จินตนาการกลับเป็นสิ่งที่สำคัญมากกว่า

       ดังคำกล่าวของอัลเบิร์ต ไอน์สไตน์ ที่ยืนยันว่า “จินตนาการสำคัญกว่าความรู้” เพราะจินตนาการทำให้เราคิดนอกกรอบและสร้างสิ่งประดิษฐ์ใหม่ ๆ ได้ การทำให้ช่วงปิดเทอมเป็น “ปิดเทอมสร้างสรรค์” เพื่อช่วยสร้างจิตนาการจึงมีความสำคัญมาก

       สสส. พยายามรณรงค์และสร้างแคมเปญ ร่วมกับภาครัฐและเอกชน ร่วมกันจัดสถานที่หลายแห่ง ทั้งพิพิธภัณฑ์ ศูนย์การเรียนรู้ต่าง ๆ รวมทั้งองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นจัดกิจกรรมและสร้างประสบการณ์ให้เด็กในช่วงปิดเทอม ทั้งปิดกลางภาค และปลายภาค

       โดยมีการสำรวจที่พบว่า เด็กร้อยละ 35.9% ไม่เคยไปพิพิธภัณฑ์เลยในชีวิตเพราะอยู่ห่างไกล การที่ผู้ปกครอง และชุมชน ท้องถิ่นร่วมสร้างความตระหนักและสร้างโอกาสให้เด็กได้มีประสบการณ์เรียนรู้ด้านต่าง ๆ จะช่วยสร้างจินตนาการได้

       กิจกรรมอีกอย่างที่สร้างจินตนาการได้คือ การเล่นอิสระ สสส. ได้มีส่วนในการออกแคมเปญ “เล่นอิสระ” สนับสนุนให้พ่อแม่ผู้ปกครองได้สร้างโอกาสให้เด็กได้เล่นอิสระ โดยนำสิ่งของต่าง ๆ ที่อาจจะไม่ใช้แล้ว มากองรวมกันให้เด็กสามารถเล่น โดยการประกอบ หรือสมมุติ เป็นสิ่งต่าง ๆ ตามแต่จินตนาการของเด็ก จะช่วยให้เด็กคิดนอกกรอบได้ดีขึ้น

       การวิจัยพบว่า ถ้ามีการเล่นอิสระ เด็กจะสนใจและใช้เวลาให้เกิดประโยชน์ได้มากกว่าการเล่นเกมผ่านมือถือ ที่ชัดเจนคือ ผลสำรวจพบว่า ในปี 2567 เด็กไทยเข้าถึงอินเทอร์เน็ตได้ถึง 98.2% ซึ่งมีทั้งมุมบวก ที่เด็กไทยสามารถเข้าถึงแหล่งเรียนรู้ผ่านออนไลน์ได้ แต่ก็มีอันตรายแฝงคือ การหลอกลวงหรือคุกคามออนไลน์ การแสวงหาประโยชน์ทางเพศ หรือการเข้าถึงเนื้อหาที่ไม่เหมาะสม เช่น สื่อลามก การพนันออนไลน์ และยาเสพติด เช่น บุหรี่ไฟฟ้า โดยมีงานวิจัยที่พบว่า เด็กและเยาวชน เคยเล่นพนันออนไลน์ถึง 43.6%

       การควบคุมการใช้อินเทอร์เน็ต แม้สำคัญ แต่การสร้างแรงจูงใจเชิงบวกในการเล่นอิสระ การเปิดประสบการณ์ปิดเทอมสร้างสรรค์ การที่ผู้ปกครองมีเวลาเล่นกับบุตรหลาน หรือมีกิจกรรมร่วมกัน จึงเป็นเวลาที่สำคัญในการลงทุนให้กับอนาคตของบุตรหลาน และเป็นการสร้างคนเพื่อพัฒนาประเทศชาติไปด้วย นอกจากนี้การมีกิจกรรมร่วมกันจะเป็นการสร้างความรักความอบอุ่น ซึ่งเป็นเสมือนเส้นใยแห่งความรักที่ดึงรั้งให้บุตรหลาน ห่างไกลจากยาเสพติดในอีกทางหนึ่งด้วย

       ในเด็กเล็ก ปฐมวัย และอนุบาล การเล่านิทาน และการกอด เล่น เต้น เป็นแกนกลางสำคัญในการปลูกฝังสิ่งดี ๆ ในจิตใต้สำนึกของเด็ก สร้างความรัก ความมั่นคงทางอารมณ์ การแบ่งปันและการอยู่ร่วมกันในสังคมให้รู้ว่าตนเองมีคุณค่าและได้รับการยอมรับ กระตุ้นความคิดสร้างสรรค์ และยังเป็นเวลาแห่งการสร้างวินัย และนิสัยที่ดีอีกด้วย ถ้าเลยช่วงนี้ไปแล้วจะสร้างวินัยและนิสัยจะทำได้ยาก

       พอเข้าช่วงประถมศึกษา ควรปลูกฝังการเข้าใจเหตุผล ความรับผิดชอบ ความซื่อสัตย์ การเคารพผู้อื่น การมี growth mindset และมีความสุขในการเรียนรู้ช่วงมัธยม เป็นช่วงเวลาแห่งการสร้างอัตลักษณ์ของตนเอง เริ่มตั้งคำถามกับสิ่งต่าง ๆ และต้องการการยอมรับจากเพื่อน

       ดังนั้นเวลาในการลงทุนกับเด็กและเยาวชนในแต่ละช่วงจะไม่เหมือนกัน และถ้าผ่านเลยไปแล้ว พ่อแม่ผู้ปกครองจะย้อนกลับมาปลูกฝังอีกครั้ง ก็ไม่ทันแล้ว ถ้าเด็กขึ้นชั้นมัธยม ไม่มีความคิดสร้างสรรค์ ไม่กล้าตั้งคำถาม ไม่มีวินัย พ่อแม่อยากจะปลูกฝังสิ่งเหล่านี้ก็จะทำได้ยากขึ้น

       ดังนั้นการลงทุนที่สำคัญที่สุดสำหรับเด็กและเยาวชน คือการลงทุนเวลาที่ดีที่มีให้แก่กัน ทั้งนี้รวมไปถึงการลงทุนกับคนที่เรารักที่สุดก็เช่นกัน ไม่ว่าจะเป็นพ่อแม่ สามี ภรรยา การใช้เวลาร่วมกันเป็นเรื่องที่สำคัญมาก

       สิ่งที่สำคัญที่สุดคือ เวลาที่ใช้ร่วมกัน ควรจะเป็นเวลาที่มีคุณภาพ และเป็นเวลาแห่งความสุข ด้วยครับ