คุยกับผู้จัดการ สสส. (เดือนมีนาคม 2567)

สวัสดีครับเพื่อนร่วมสร้างสุขทุกคน

           20 มีนาคมของทุกปี เป็นวันที่สหประชาชาติมีมติให้เป็นวันความสุขสากล โดยมีแนวคิดมาจากประเทศภูฏาน ที่ใช้ดัชนีมวลรวมความสุข (Gross Happiness Index) มาเป็นเป้าหมายการพัฒนาประเทศ แทนดัชนีมวลรวมผลิตภัณฑ์ภายในประเทศ (Gross Domestic Product)

           เช่นเดียวกับวิสัยทัศน์ของ สสส. คือ “ทุกคนบนพื้นแผ่นดินไทย มีวิถีชีวิต สังคม และสิ่งแวดล้อมที่สนับสนุนต่อการมีสุขภาวะที่ดี” ดังนั้นการที่ทุกคนจะมีภาวะที่เปี่ยมด้วยความสุข จึงเป็นหมุดหมายของชาว สสส. ทุกคน

           ผมอยากจะเริ่มจากคำถามที่ว่า ความสุขคืออะไร? พจนานุกรมราชบัณฑิตยสถานให้นิยามของความสุขว่าคือ “ความรู้สึก หรืออารมณ์ประเภทหนึ่ง มีหลายระดับตั้งแต่ความสบายใจเล็กน้อยหรือความพอใจจนถึงความเพลิดเพลินหรือเต็มไปด้วยความสนุก”

           ถ้าความสุขคือความรู้สึก หรืออารมณ์แสดงว่าเราสามารถควบคุมมันได้ใช่หรือไม่? เรามักจะเชื่อว่า สุขกับทุกข์ มาจากเหตุการณ์ สิ่งภายนอกที่มากำหนดอารมณ์ความรู้สึกของเราให้มีสุขหรือมีทุกข์ มีสมการความทุกข์ได้ระบุค่าว่า ทุกข์ เท่ากับ สิ่งที่คาดหวัง ลบสิ่งที่ได้มา แล้วคูณด้วยการให้ความสำคัญ ซึ่งหมายถึงถ้าคาดหวังมาก แล้วไม่สมหวังก็จะทุกข์มาก สุขก็เป็นทางตรงข้าม ถ้าได้มาเกินสิ่งที่คาดหวังก็จะสุขมาก

           แต่มีความสุขอีกอย่างที่เหนือขึ้นไปจากสุขทางกาย ทางวัตถุ คือ “สุขภาวะทางปัญญา (spiritual Health)” ซึ่งเป็นหนึ่งใน 4 มิติของสุขภาวะที่องค์การอนามัยโลกได้นิยามไว้ ได้แก่ สุขภาวะทางกาย ใจ ปัญญาและสังคม ซึ่ง สสส. เองได้พยายามขับเคลื่อนเรื่องสุขภาวะทางปัญญามาอย่างต่อเนื่อง

           แล้วอะไรคือสุขภาวะทางจิตปัญญา? อาจารย์ประเวศ วะสี ท่านให้นิยามว่า คือ “สุขภาวะที่เกิดจากการเข้าถึงความจริงเหนือตัวตน หรือ คุณค่าเหนือวัตถุ” สำหรับทางที่เข้าถึงความสุขเหนือตัวตนนั้นมีหลายวิธี ตั้งแต่การเข้าถึงธรรมชาติ เพื่อให้พบว่าเราเป็นเพียงส่วนเล็กส่วนหนึ่งของธรรมชาติในจักรวาล หรือการศึกษาศิลปะ เพื่อให้มีจิตผ่อนคลายจากการมุ่งหวังทางวัตถุ หรือการไปดูแลผู้ป่วยระยะท้ายเพื่อให้เข้าถึงมรณานุสติ หรือสติที่มองว่าความตายเป็นเรื่องปกติ จนถึงการทำงานจิตอาสา ช่วยผู้อื่นแบบไม่มุ่งหวัง หรือการมีความสุขที่ได้เห็นผู้อื่นมีความสุข และอีกหลายมรรควิธี ที่ทำให้เข้าถึงการอยู่เหนือตัวตน เหนือคุณค่าทางวัตถุ

           สสส. โดยสำนักสร้างเสริมระบบสื่อและสุขภาวะทางปัญญาได้พยายามสร้างสรรค์ระบบนิเวศสำหรับสุขภาวะทางปัญญา มีการจัดงาน Soul Connect Fest เมื่อช่วงปลายปีที่ผ่านมา และปีนี้มีการทำกิจกรรม Happiness Connects เพื่อทำแผนที่การเดินทางสำหรับการค้นหาความสุขใน 8 ด้าน ซึ่งเป็นกิจกรรมที่น่าสนใจสำหรับประชาชน และชาว สสส. ที่จะได้ร่วมค้นหาความสุขร่วมกันกับคนรอบข้างซึ่งตรงกับคอนเซ็ปต์ในปีนี้ของสหประชาชาติ ที่ว่า “Happier together” “ สุขกว่าเมื่อเราสุขร่วมกัน”

           จำได้ว่าในช่วงที่เป็นวัยรุ่น ผมพยายามค้นหาคำตอบของคำถามที่ว่า “มนุษย์อย่างตัวเรา เกิดมาเพื่ออะไร?” “เรากำลังเดินทางไปสู่จุดหมายปลายทางอะไร?” ระหว่างทางผมได้คำตอบสำหรับตัวเองว่า “มนุษย์เกิดมาเพื่อพัฒนาตัวเองให้เป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ขึ้น การจะเป็นเช่นนั้นต้องเข้าใจตน เข้าใจผู้อื่น เรียนรู้ที่จะพัฒนาทักษะในการควบคุมจิตของตน ลดและควบคุมความโกรธ และกิเลสต่าง ๆ ซึ่งทั้งหมดนี้จะได้รับรางวัลซึ่งก็คือความสุขในระหว่างทางที่เดินไป ความสุขที่ยั่งยืนจึงเกิดจากการพัฒนาตนเองตลอดเวลาในระหว่างทางที่เดินไปซึ่งไม่รู้จะสิ้นสุดเมื่อไหร่”

           “น้ำมันยิ่งใช้ ยิ่งหมดไป แต่ความสุขยิ่งให้ยิ่งได้รับ” ผมอยากจะเชิญชวนให้ทุกท่านส่งมอบความสุขให้กับตนเอง ครอบครัว เพื่อนร่วมงาน และคนรอบข้าง แล้วพวกเขาจะพบว่า ความสุขที่แผ่ซ่านจากตัวเราไปยังผู้อื่น ผู้อื่นก็จะแผ่รังสีแห่งความสุขออกมารอบ ๆ ตัวเรา

           … ความสุขก็จะอยู่แค่เอื้อมนี่เองครับ …