ขอ’พื้นที่’ให้เราได้มีตัวตน
ที่มา: หนังสือพิมพ์เดลินิวส์
แฟ้มภาพ
"ยอมรับว่าการไม่มีสัญชาติทำให้บางครั้งเราถูกมองข้าม ไม่มีสิทธิแสดงความคิดเห็น โดนเอาเปรียบ เราถูกปิดกั้นจากทุกอย่าง เวลาเดินทางก็กลัวโดนจับ อีกทั้งเรื่องการศึกษา ถึงแม้จะเรียนดี พฤติกรรมดี ก็ไม่สามารถขอทุนการศึกษาไปเรียนต่อได้ จากหลาย ๆ อย่างที่ผ่านมาทำให้รู้สึกท้อไม่อยากเรียนต่อ แต่ด้วยกำลังใจจากครอบครัวและคุณครู จึงตัดสินใจเรียนต่อ เผื่อวันหนึ่งเราจะมีโอกาสได้ขอสัญชาติไทย" ส่วนหนึ่งจากคำบอกเล่าของเด็กสาวไร้สัญชาติ น.ส.รุ่งนภา มือแล (พัด) อายุ 24 ปี เจ้าหน้าที่ประสานงานชุมชน ADRA Thailand และเป็นบุคคลไร้สัญชาติ
ประเทศไทยมีจำนวนบุคคลไร้สัญชาติที่ได้รับการถูกบันทึกในทะเบียนราษฎรและมีเลขประจำตัวประชาชนกว่า 438,821 ราย แต่ก็มีจำนวนไม่น้อยเช่นกันที่ไม่ได้รับการบันทึกใด ๆ และไม่ปรากฏว่ามีเอกสารที่สามารถพิสูจน์ตัวตนได้
สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) จึงได้นำทีมจิตอาสากว่า 50 ชีวิตลงพื้นที่ไปสมทบร่วมกับภาคีเครือข่าย กว่า 300 ชีวิต ด้วยการทำกิจกรรมบันทึกข้อมูลให้กับคนไร้รัฐไร้สัญชาติ ที่บ้านห้วยน้ำราก และ บ้านป่าสักน้อย จ.เชียงราย ภายใต้กิจกรรมนับเราด้วยคน ตอน จิตอาสา เพื่อสถานะและสิทธิ
"นับเราด้วยคน" เป็นโครงการที่ สสส. มุ่งผลักดันให้เกิดเป็นแพลตฟอร์มของพื้นที่กลาง เพื่อสร้างแนวคิดของการแบ่งปัน และการสร้างการมีส่วนร่วมของประชากรกลุ่มเฉพาะ เพื่อให้มีโอกาส มีตัวตนในสังคม ผ่านการดำเนินกิจกรรมในรูปแบบต่าง ๆ ร่วมกับคนอื่นในสังคม
ดร.ประกาศิต กายะสิทธิ์ ผู้ช่วยผู้จัดการกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ สสส. กล่าวว่า บุคคลไร้สัญชาติและบุคคลที่เสี่ยงต่อภาวะไร้สัญชาติมักจะอาศัยอยู่ในพื้นที่ที่เกิดการเปลี่ยนแปลงของเขตแนวชายแดนของรัฐ ทำให้เกิดความไม่ชัดเจนในสถานะสัญชาติ ทำให้การเข้าถึงข้อมูลที่เกี่ยวกับกระบวนการขอสัญชาติและสถานะบุคคลนั้นมีข้อจำกัด ดังนั้น สสส. จึงพยายามหนุนเสริมและพัฒนาสถานะการรับรองบันทึกหลักฐาน และการพัฒนารูปแบบการให้บริการสุขภาพที่เป็นมิตร เพื่อให้ผู้มีปัญหาสถานะบุคคลสามารถเข้าถึงการรักษาได้ รวมไปถึงพัฒนาคู่มือการดูแลตัวเองที่เป็น 2 ภาษา และก่อนหน้านี้ทำเรื่องกองทุนคืนสิทธิ ให้สิทธิคืนกลับไปยังกลุ่มคนที่มีปัญหาสถานะ ขับเคลื่อนกลุ่มเด็กติดรหัสจี กลุ่มคนจีนโพ้นทะเลให้มีสิทธิมากขึ้น และเราทำงานกับภาคีเครือข่าย สร้างอาสาสมัครแรงงานต่างด้าว เพื่อให้มีความรู้เบื้องต้นในการดูแลสุขภาพป้องกันโรค เป็นต้น
น.ส.พัชรี บอนคำ หนึ่งในเจ้าหน้าที่จิตอาสาบันทึกข้อมูล เล่าว่า ถ้ามองในฐานะที่เป็นคนเมืองเรารับรู้เรื่องบุคคลไร้รัฐไร้สัญชาติมาบ้างจากการติดตามข่าวสารในสื่อต่าง ๆ แต่การได้มีโอกาสลงพื้นที่ครั้งนี้ทำให้เราได้เห็นแง่มุมที่ไม่สามารถรับรู้ผ่านทางหน้าจอได้ เราได้เห็นขั้นตอนการทำงานขององค์กรในพื้นที่ คนทำงานตรงนี้มีใจรักอย่างเดียวไม่พอ แต่ต้องมีแรงศรัทธาในงานที่ทำถึงจะสู้กับอุปสรรค ต่าง ๆ ที่เข้ามาได้ เพราะปัญหานี้มันใหญ่และแก้ไขยาก
"คนไร้รัฐ" หรือ Stateless person คือบุคคลที่ไม่เคยถูกบันทึกในทะเบียนราษฎรไม่มีเอกสารพิสูจน์ความเป็นคนทางกฎหมาย ไม่มีเลขประจำตัวประชาชน เป็นคนที่ด้อยโอกาสและเสี่ยงต่อการถูกละเมิดสิทธิมากที่สุด คนกลุ่มนี้จะไม่มีสิทธิใด ๆ ในกองทุนคืนสิทธิฯ และจะต้องเสียค่าใช้จ่ายเมื่อเข้ารับการักษาพยาบาล และในส่วนของ "คนไร้สัญชาติ" หรือ Nationality less person คือคนไร้สัญชาติในประเทศไทยจะมีหมายเลขประจำตัว 13 หลัก นำหน้าด้วย 0, 00, 6, 7,8 บางกลุ่ม ได้รับการบันทึกข้อมูลว่ามีตัวตนอยู่ แต่ยังไม่มีสัญชาติ โดยบางกลุ่มอาจเข้าถึงสิทธิทางสุขภาพบางอย่าง เช่น กองทุนคืนสิทธิฯ ในขณะที่บางกลุ่มยังไม่สามารถเข้าถึงสิทธิการรับบริการทางสุขภาพได้
ผลของการไร้รัฐไร้สัญชาติทำให้ คนกลุ่มนี้ขาดสิทธิในด้านต่าง ๆ ไม่ว่าจะ เป็นสิทธิในที่อยู่อาศัย, สิทธิการมีส่วนร่วม ในการพัฒนา, สิทธิทางการเมือง, สิทธิ ในการจัดสรรที่ดิน, สิทธิด้านการเดินทาง, สิทธิด้านการศึกษา หรือ สิทธิพื้นฐาน ทางสาธารณสุข เป็นต้น จะเห็นได้ว่าสิทธิเหล่านี้ล้วนเป็นพื้นฐานการดำเนินชีวิตของมนุษย์
