เข้าใจโรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุ ปัจจัย อาการ และวิธีดูแลใจ

ที่มา: รศ.ดร.อรัญญา ตุ้ยคัมภีร์  คณะจิตวิทยา จุฬาฯ

                    โรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุเป็นปรากฏการณ์ที่กำลังเพิ่มมากขึ้นในสังคมไทยปัจจุบัน ข้อมูลจาก รศ.ดร.อรัญญา ตุ้ยคัมภีร์  รองคณบดีคณะจิตวิทยา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ชี้ว่า มีงานวิจัยเมื่อปี 2552 ของวลัยพร นันท์ศุภวัฒน์ และคณะ ที่บ่งชี้ว่าผู้สูงอายุร้อยละ 72.3 มีภาวะซึมเศร้า และร้อยละ 15.6  มีภาวะโรคซึมเศร้า ด้วยภาวะแห่งสังคมสูงวัยในปัจจุบัน ก็ย่อม เป็นที่แน่นอนว่า ตัวเลขของผู้สูงอายุที่มีภาวะเกี่ยวข้องกับการซึมเศร้าก็ย่อมเพิ่มขึ้นเป็นเงาตามตัว 

“พูดง่ายๆ คือ 3 ใน 4 คนมีความพร้อมที่จะจุดชนวนเข้าสู่ภาวะซึมเศร้าในผู้สูงอายุเมื่อรู้สึกแย่ ถ้าปล่อยทิ้งไว้ อาจทำให้เขาเกิด Crisis หรือตัดสินใจว่าตัวเองไม่อยากเป็นภาระผู้อื่น เพราะผู้สูงอายุเป็นกลุ่มเปราะบางจริง” อาจารย์อรัญญากล่าว

                    ปัจจัยที่ทำให้เกิดภาวะซึมเศร้าในคนวัยต่างๆ

อาจารย์อรัญญา ระบุว่า ปัจจัยที่ทำให้เกิดโรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุมีทั้งปัจจัยภายในและภายนอกขึ้นอยู่กับว่าตัวแปรใดจะมีผลมากกว่ากัน เราเรียกอาการนี้ว่าโรคซึมเศร้าที่เกิดจากรอยต่อระหว่างวัย

                    ปัจจัยที่ทำให้เกิดภาวะซึมเศร้าในวัยเบญจเพส

                    มีความหุนหันพลันแล่น ไฟแรงมาก มีความหวังสูง พอทำอะไรผิดพลาดก็จะเกิดอาการผิดหวังกลายเป็นซึมเศร้า

                    ปัจจัยที่ทำให้เกิดภาวะซึมเศร้าในวัย 35-40

                    เป็นวัยสร้างครอบครัว เสมือนเบญจเพสรอบ 2 มีการเปรียบเทียบตนเองกับผู้อื่นว่าทำไมเขาบ้านใหญ่กว่า ฐานะดีกว่า เราเรียกว่า Midlife Crisis ขณะที่รอยต่อที่สามคือสูงวัย รู้สึกว่าตัวเองทำอะไรไม่ได้เหมือนแต่ก่อน ถ้าก้าวไม่ข้าม ไม่เตรียมใจไว้ จะเกิดวิกฤติ”

                    ปัจจัยที่ทำให้เกิดภาวะซึมเศร้าในสูงอายุ

                    ซึ่งเป็นวัยที่กำลังหมด หมดไฟ หมดแรง มีความเสื่อมถอย ของสุขภาพ มีโรคประจำตัว การเปลี่ยนแปลงดังกล่าวทำให้เกิดภาวะซึมเศร้าในผู้สูงอายุได้

                  อาจารย์อรัญญา กล่าวว่า ภาวะซึมเศร้าในผู้สูงอายุ ก็มีทั้งความเหมือนและความต่างกับในวัยหนุ่มสาว สิ่งที่เหมือนกันคือพฤติกรรม ความคิด อารมณ์ มีการเปลี่ยนแปลง มีความสะเทือนใจง่าย และมีความรู้สึกไม่อยากมีชีวิตอยู่ ไม่รู้จะอยู่ไปทำไม ฉุดให้เกิดการทำร้ายตัวเอง

แต่สิ่งที่ต่างคือการแสดงออก ในคนหนุ่มสาวจะเห็นอาการหงุดหงิด โมโห หรือยอมรับว่าตัวเองมีภาวะไม่ดี รู้สึกแย่และต้องการการรักษามากกว่าคนแก่

                    อาการทางกายของโรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุ

                    “คนแก่จะไม่อยากให้คนรอบข้างเป็นห่วงหรือทำตัวเป็นภาระ คนสนิทในวัยเดียวกันที่จะมานั่งปรับทุกข์ก็มีไม่มาก ลูกหลานที่ทำงานก็ยุ่งเกินจะมาสังเกต

ดังนั้น อาการช่วงแรกๆ ของโรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุ จะสังเกตได้ยาก และโดยพื้นฐานคนสูงวัยที่ขี้บ่น ขี้ลืม อาการหงุดหงิดจู้จี้ หรืออาการเพ้อของคนแก่ เหล่านี้ก็ทำให้คนรอบข้างกระเจิงออกไป”โดยผู้ป่วยโรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุหลายคนมีอาการเจ็บปวดทางร่างกายด้วย เช่น

• การปวดหลัง
• แรงตก
• คนแก่นอนไม่หลับ

ซึ่งหากเป็นวัยหนุ่มสาวจะ สังเกตได้ชัดเจนและทราบว่าร่างกายตนเองมีความปกติ แต่ในผู้สูงวัย จำแนกได้ยากกว่าที่ปวดหลัง ปวดเอว แรงตก เป็นเพราะอาการตามวัย หรือเป็นเพราะโรคซึมเศร้า คนรอบข้างก็สังเกตแต่เพียงว่าเป็นอาการตามวัย

นอกจากนี้อาจารย์อรัญญาระบุว่า การป้องกันโรคซึมเศร้าในผู้สูงอายุต้องอาศัยการสังเกตสุขภาพจิตผู้สูงอายุจังหวะที่มีการเปลี่ยนแปลง หรือมีอาการบ่งชี้ ได้แก่

• การเหม่อลอย
• นอนไม่หลับ
• น้ำตาไหลง่าย ฯลฯ

ก็ควรปรึกษาผู้เชี่ยวชาญว่ามีสาเหตุมาจากอะไร และหาทางรับมือกับรอยต่อระหว่างวัยเพื่อให้อยู่ในสภาพความเป็นจริงของสุขภาพในวัยชรา

ขณะเดียวกันสังคมปัจจุบันที่มีการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว มีความกดดันความแข่งขันสูงก็อาจมีส่วนที่ทำให้ผู้สูงวัยกลุ่มเปราะบางหลายคนเข้าสู่อาการในขั้นวิกฤติ เพราะไม่สามารถต้านทานความเครียดความกดดันได้ และกลายมาเป็นอาการโรคซึมเศร้าที่ส่งผลต่อสุขภาพ

“สังคมเปลี่ยนไปเรื่อยๆ เราหยุดไม่ได้ ดังนั้นแต่ละคนต้องสร้างภูมิต้านทานต่อสถานการณ์ที่เปลี่ยนแปลงไป ทั้งความเข้มแข็งภายในและความเข้าใจของคนรอบข้าง เหล่านี้ผู้สูงวัยต้องเตรียมตัวจึงจะรับมือได้”

ในการดูแลผู้สูงอายุด้านจิตใจ คนรอบข้างเองก็ต้องมีความเข้าใจและมีความใส่ใจ เพราะเป็นตัวแปรทำให้แก้ปัญหาเรื่องยากกลายเป็นเรื่องง่ายได้ ไม่จำเป็นต้องอยู่กับผู้สูงวัยตลอดเวลา แต่ต้องมีการรับมือ จัดระยะที่พอดี และรักษาสายสัมพันธ์อันอบอุ่นไว้ ยิ่งมีการพูดคุยซักถามก็จะช่วยให้ทราบอาการสุขภาพจิตผู้สูงอายุได้ตั้งแต่เนิ่นๆ

                    สามารถอ่าบบทความอ้างอิงได้ที่ https://www.chula.ac.th/cuinside/5149/