เรื่องโดย ฉัตร์ชัย นกดี Team Content www.thaihealth.or.th

ภาพโดย ชยวี ลิ้มถาวรรักษ์ Team Content www.thaihealth.or.th

ท่ามกลางวิกฤตของโควิด-19 ที่ทุกคนยังต้องจับมือสู้กันต่อไป จะดีแค่ไหนถ้าคนรุ่นใหม่ จะลองปรับเปลี่ยนมุมมอง แล้วใช้โอกาสนี้หันมาใช้ชีวิตเรียนรู้วิถีชนบท เพื่อสานต่อประเพณีและวัฒนธรรมท้องถิ่นให้คงอยู่กันอย่างจริงจัง ลองนึกภาพชุมชนหมู่บ้านที่เต็มไปด้วยคนหนุ่มสาว ที่ต่างนำความรู้ความสามารถมาช่วยกันพัฒนาบ้านเกิดคนละเล็กคนละน้อย

คนรุ่นใหม่หันมาทำเกษตรวิถีอินทรีย์ และเลี้ยงสัตว์แบบไม่ใช่สารเคมี เพราะคำนึงถึงสุขภาพของคนกินที่อาจก่อโรคในระยะยาว พอถึงโอกาสวันสำคัญต่างๆ ก็ช่วยกันจัดกิจกรรม เพื่อร่วมสืบสานประเพณีและวัฒนธรรมของชุมชน ให้คงอยู่ตลอดไป

นับเป็นเรื่องที่น่ายินดี เมื่อทางสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.)  ร่วมกับเครือข่ายงดเหล้า (สคล.) และภาคีเครือข่ายได้จัดเสวนาออนไลน์ เรื่อง มองวิถีวัฒนธรรม คุณค่าและความเชื่อผ่านบทละครมนต์รักหนองผักกะแยง เพื่อร่วมสะท้อนข้อคิดและมุมมองการสืบสานของคนรุ่นใหม่ ที่มีต่อวิถีชีวิตชนบท ประเพณีและวัฒนธรรมท้องถิ่น

“ชุติมณฑ์ ชินมาตร เรเชล” (ช.เรเชล) เจ้าของบทละครแนวส่งเสริมความรักถิ่นฐานบ้านเกิด เล่าถึงแรงบันดาลใจในการเขียนบทในครั้งนี้ว่า แรงบันดาลใจที่มักจะนำมาแต่งบทละคร มาจากการที่ตัวเองเป็นคนอีสานอยู่แล้ว และถึงแม้จะย้ายไปเรียนหรือไปทำงานที่กรุงเทพมหานคร ก็ไม่เคยลืมวันเวลาที่เคยได้ใช้ชีวิตตอนเด็กๆ กับพ่อแม่ ความทรงจำตอนที่เดินเล่นตามคันนาช่วงปิดเทอม หรือความสุขที่ได้ช่วยครอบครัวทำนา ยังตราตรึงอยู่ในใจเสมอ

คุณชุติมณฑ์ เล่าต่อว่า บทละครเป็นเรื่องราวของชายหนุ่มธรรมดา ที่ปฏิเสธชีวิตชนบทซึ่งเป็นรากเหง้าของตัวเอง แต่แล้ววันหนึ่งต้องกลับไปอยู่บ้านเกิด และได้เรียนรู้ทำความเข้าใจ จนสามารถเปลี่ยนความคิด มองเห็นคุณค่าของวิถีชนบท จากคนในครอบครัว ความสัมพันธ์จากคนรัก จากเพื่อนและจากชาวบ้าน รวมไปถึงฝรั่งที่เข้ามาอยู่ในพื้นที่

ขณะที่นางเอกของเรื่องจะมีความรักถิ่นฐานบ้านเกิด เป็นตัวแทนเกษตรกรคนรุ่นใหม่ ในอุดมคติแบบที่เราอยากเห็น สามารถนำความรู้ทางการเกษตร มาแบ่งปันและสอนให้กับชาวบ้านได้ นอกจากนี้ในบทละครยังสอดแทรกถึงพิษภัยของเหล้าและปัญหาการพนันในชุมชน เพราะคิดว่าเป็นทางออกจากความทุกข์ ทั้งที่ความจริงไม่ได้สร้างประโยชน์ใดๆ ให้กับชีวิตและชุมชนเลย

ด้าน นายมานพ แย้มอุทัย คณะกรรมการกำกับทิศ สำนักควบคุมปัจจัยเสี่ยงทางสังคม สสส. บอกว่า เสน่ห์ของวิถีชนบทคือการที่เด็กและเยาวชน มักได้เติบโตท่ามกลางครอบครัวที่มีปู่ย่าตายาย และญาติพี่น้องอยู่กันพร้อมหน้าพร้อมตา และถึงแม้จะอยู่กันคนละบ้าน แต่ก็ยังสามารถฝากลูกหลานให้ช่วยเลี้ยงดูแทนกันได้ ขณะเดียวกันวิถีชีวิตแบบชนบท ยังมีความผูกโยงกับประเพณีและวัฒนธรรมเป็นอย่างดี เช่น ประเพณีบุญบั้งไฟ การฟ้อนรำต่างๆ ของทางภาคอีสาน ซึ่งวิถีชีวิตแบบนี้หาได้ยากในสังคมแบบเมือง

“อยากให้ทุกคนได้เห็นและเข้าถึงคุณค่าของวิถีชนบทอย่างแท้จริง ยิ่งในช่วงที่มีการระบาดของโควิด-19 ด้วยแล้ว ก็นับเป็นโอกาสอันดีที่หลายคน โดยเฉพาะคนรุ่นใหม่จะได้ตัดสินใจ กลับไปช่วยพัฒนาถิ่นฐานบ้านเกิด ให้มีความเข้มแข็งต่อไป” นายมานพ กล่าว

ขณะที่ “นายวิษณุ ศรีทะวงศ์” ผู้จัดการแผนนโยบายสาธารณะ สคล. บอกว่า วิถีชีวิตชนบทมีเรื่องราวให้คนรุ่นใหม่ได้เรียนรู้มากมาย เช่น ความงดงามของประเพณีและวัฒนธรรมท้องถิ่น วิถีชีวิตความเป็นอยู่ที่เรียบง่ายของคนชนบท รวมไปถึงปัจจัยเสี่ยงต่างๆ ที่มีแฝงอยู่ในทุกชุมชนมาอย่างยาวนาน เช่น ปัญหาการพนัน และปัญหาการติดเหล้า ซึ่งสิ่งเหล่านี้คนรุ่นใหม่สามารถคิดหาแนวทางแก้ไขได้ และช่วยกันขยายสิ่งดีๆ ของวิถีชีวิตชนบทออกไปสู่สังคมได้

สอดคล้องกับ “ดร.นิรุจน์ อุทธา” ผอ.ศูนย์แก้ไขปัญหาการบริโภคเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ ภาคอีสานตอนบน เกษตรกรลูกข้าวเหนียว แสดงทัศนะว่า คนที่เติบโตมาในวิถีชนบทจะรู้สึกประทับใจ และเห็นความสำคัญของวัฒนธรรมดั้งเดิม สังคมชนบทต้องการคนรุ่นใหม่ที่มีความภูมิใจในรากเหง้าของตัวเอง และสามารถนำความรู้ที่ได้รับมาพัฒนาชุมชนให้มีความเข้มแข็ง

“ข้อบวกของคนรุ่นใหม่ในเรื่องวัฒนธรรม คือคนรุ่นใหม่สามารถนำวัฒนธรรมไปต่อยอดในเชิงเทคโนโลยีได้ดี แต่ข้อลบคือคนรุ่นใหม่ขาดการเลี้ยงดูที่ใช้รากเหง้าเป็นฐาน ดังนั้นการต่อยอดรากเหง้ากับวัฒนธรรมจะเป็นช่องว่างอย่างมาก” ผอ.ศูนย์แก้ไขปัญหาการบริโภคเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ ภาคอีสานตอนบน กล่าว

“วิถีเกษตรคือชีวิตของคนชนบท มีแง่มุมของชีวิตที่เชื่อมต่อวัฒนธรรมที่แยกกันไม่ออก การทำเกษตรทุกวันนี้มีมุมมองต่างกันมาก เมื่อก่อนคนชนบทเวลาที่เดินไปเห็นหญ้าเขียวขจีเขาจะมีความรู้สึกว่า แผ่นดินนี้อุดมสมบูรณ์ หญ้าก็สามารถเอาไปให้วัวควายกิน ถ่ายออกมาเป็นปุ๋ย แต่การทำเกษตรทุกวันนี้ ถ้าไม่ได้เห็นความสำคัญของรากเหง้า พอเดินไปเห็นหญ้าก็จะมองว่าหญ้าคือศัตรู ต้องใช้สารเคมีกำจัด

ซึ่งการใช้สารเคมีแม้จะช่วยเพิ่มผลผลิต แต่ก็ไปทำลายสิ่งที่มีประโยชน์ ที่สำคัญยังเป็นอันตรายต่อสุขภาพ ดังนั้นเกษตรกรคนรุ่นใหม่ควรตระหนักและภาคภูมิใจในรากเหง้าของตัวเอง ขณะเดียวกันต้องมีหลักการ รู้จักศึกษาแนวคิด และวิธีการต่างๆ ที่เป็นวิทยาศาสตร์ จึงจะสามารถทำการเกษตรวิถีอินทรีย์ได้ประสบผลสำเร็จ” ดร.นิรุจน์ กล่าว

หากเทคโนโลยีความทันสมัย ช่วยเติมเต็มให้ชีวิตเราสะดวกสบาย ประเพณีวัฒนธรรม วิถีชีวิตดั้งเดิม ก็ช่วยเติมเต็มให้ชีวิตเรา มีความภาคภูมิใจในรากเหง้าของตัวเอง สสส.มุ่งหวังที่จะเห็นคนรุ่นใหม่ ได้เรียนรู้และช่วยกันสืบสานสิ่งที่ดีงามเหล่านี้ ให้คงอยู่คู่สังคมไทยสืบไป

ขณะเดียวกันคนรุ่นใหม่ซึ่งถือเป็นความหวังของสังคมไทย ต้องไม่ไปยุ่งเกี่ยวกับปัจจัยเสี่ยงทางสุขภาวะ ไม่ว่าจะเป็นเหล้า บุหรี่ ยาเสพติดและการพนัน พร้อมปรับตัวให้ทันต่อการเปลี่ยนแปลงสู่ชีวิตวิถีใหม่