‘ของเล่นพื้นบ้าน’ สานสัมพันธ์ชุมชน
ส่งต่อคุณค่าวัฒนธรรมสู่ลูกหลาน
เพื่อเป็นการส่งเสริมพัฒนาการเด็กปฐมวัยให้พ้นอิทธิพลทีวี ที่กุมชะตากรรมเด็กไทยส่วนใหญ่ไว้ในวัฒนธรรมทุนนิยมและค่านิยมกอบโกยปลาใหญ่กินปลาเล็ก องค์การบริหารส่วนตำบลช่องเม็ก อ.สิรินธร จ.อุบลราชธานี จึงได้คิดค้นโครงการเสริมสร้างความรู้สู่กระบวนการพัฒนาเด็ก โดยการสนับสนุนจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) เพื่อนำพาเด็กๆ ไปใกล้ชิดคนเฒ่าคนแก่ที่สะสมภูมิปัญญาท้องถิ่นมาตลอดช่วงชีวิตยาวนาน
ท่ามกลางวัฒนธรรมประเพณีเอื้ออาทรของท้องถิ่น ที่นับวันจะเลือนลบหายไปตามกาลเวลานั้น ประสบการณ์และคุณธรรมจริยธรรมที่ถูกถ่ายทอดสู่เยาวชนตัวน้อย ได้เข้ามาสร้างเสริมความแข็งแกร่งแก่สายสัมพันธ์คนต่างวัยและสืบสานภูมิปัญญาท้องถิ่นได้ในเวลาเดียวกัน
ศิริรัตน์ กาญจนพัฒน์ นักวิชาการศึกษา ผู้รับผิดชอบโครงการเสริมสร้างความรู้ฯ เล่าว่ากิจกรรมสำรวจภูมิปัญญาผู้สูงอายุเพื่อกระตุ้นพัฒนาการเด็กได้เปลี่ยนแปลงชาวชุมชนช่องเม็กไปมาก จากเดิมทอดทิ้งภูมิปัญญาท้องถิ่นที่มีคุณค่าไว้กับคนรุ่นปู่ย่าตายายที่กำลังร่วงโรยแรงลงไป แต่มาวันนี้คนรุ่นพ่อแม่ที่ยังแข็งแรงก็กลับมาสนใจใคร่เรียนรู้และส่งไม้ต่อทางวัฒนธรรมนี้สู่ลูกหลานตนเองแล้ว
“ชุมชนกลับมาเห็นคุณค่าภูมิปัญญาท้องถิ่น และร่วมกันอนุรักษ์ของเล่นพื้นบ้าน โดยร่วมเรียนรู้จากผู้สูงอายุที่เป็นปราชญ์ชาวบ้านที่มีใจให้ความรู้ลูกๆ หลานๆ ในชุมชน โดยเฉพาะพ่อแม่ผู้ปกครองที่ตระหนักถึงคุณค่าของเล่นพื้นบ้านภูมิปัญญาท้องถิ่น ที่เคยเป็นส่วนหนึ่งในความทรงจำอบอุ่นวัยเด็กของตนเองก็ได้มาร่วมรื้อฟื้นความทรงจำ และทำของเล่นพื้นบ้านแบบต่างๆ ไปให้ลูกหลานได้เล่นจริงๆ”
กระบวนการสร้างการมีส่วนร่วมบนรากฐานภูมิปัญญาท้องถิ่นนี้ มีพ่อแม่และลูกหลานมาร่วมกันสนุกสนานเล่นของเล่นพื้นบ้านมากมายหลายหลาก ทั้งสำหรับเล่นที่ร่ม ที่แจ้งแดดออก เล่นคนเดียวหรือรวมเป็นกลุ่มก้อน โดยมีผู้เฒ่าผู้แก่ที่เป็นปู่ย่าตายายภายในชุมชนคอยสอนหัด
กิจกรรมการเรียนรู้ที่ใช้ใจสัมผัสได้ไม่ว่าวัยใดเช่นนี้ จึงเติมเต็มช่องว่างระหว่างวัยได้ไม่ยากเพราะระหว่างและหลังการประดิษฐ์และเล่นของเล่นพื้นบ้านที่เกื้อกูลแก่ธรรมชาติเหล่านี้มีแต่ความสุข ครอบครัวและชุมชนจึงมีจุดร่วมความทรงจำงดงามเดียวกัน รำลึกอ้างอิงไออุ่นได้ในห้วงยามความไม่เข้าใจไม่พึงพอใจก่อตัวระหว่างกัน
ในขณะเดียวกันก็สร้างเสริมพัฒนาการเด็กปฐมวัยทั้งทางร่างกายและจิตใจ จนสติปัญญาและจริยธรรมเข้มแข็ง เท่าๆ กับกล้ามเนื้อมัดเล็กและกล้ามเนื้อมัดใหญ่แข็งแรงสอดคล้องตามช่วงวัย จินตนาการความสุขสนุกสนานจึงก่อรูปร่างความเป็นจริงจับต้องได้ เป็นรูปธรรมในพื้นที่ชุมชนช่องเม็กจากของเล่นพื้นบ้านที่ผสานศาสตร์และศิลป์อย่างเรียบง่ายลงตัว
โครงการเสริมสร้างความรู้ฯ ยังมุ่งจัดเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่นที่เน้นโภชนาการเด็กด้วย โดยการจัดอบรมความรู้เรื่องโภชนาการที่สร้างเสริมพัฒนาการเด็กที่ศาลากลางหมู่บ้าน และได้รับความร่วมมือจากแพทย์และพยาบาล มาอบรมให้ความรู้ด้านโภชนาการที่กระตุ้นพัฒนาการเด็กแก่ผู้ปกครองและครูพี่เลี้ยงถึงพื้นที่ รวมถึงสาธิตเมนูอาหารถูกหลักโภชนาการแก่แม่ครัวเพื่อเรียนรู้นำไปประกอบอาหารแก่เด็กๆ ต่อไป
แต่ใช่ว่าจะมีความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับโภชนาการและพัฒนาการเด็กปฐมวัยเท่านั้น ทว่ากลุ่มผู้ปกครองยังได้เรียนรู้เศรษฐกิจพอเพียงด้วย โดยผู้รับผิดชอบโครงการเสริมสร้างความรู้ฯ เล่าว่าในการประชุมผู้ปกครองนั้นพวกเขาจะได้เรียนรู้วิธีการปลูกผักสวนครัว ควบคู่กับมีทางเลือกในการประกอบอาชีพเสริมต่างๆ เพื่อเพิ่มพูนรายได้ด้วย เพราะมีหลายหน่วยงานมาฝึกอบรมเรื่องการเสริมสร้างอาชีพ
กิจกรรมกระตุ้นพัฒนาการเด็กปฐมวัยด้วยการเล่นของเล่นพื้นบ้านเรียบง่าย แต่มากด้วยภูมิปัญญาท้องถิ่นที่สืบสานมาจากผู้สูงวัยเช่นนี้ จึงประดุจสะพาน 2 สายที่ทอดผ่านช่องว่างระหว่างวัยและช่องว่างทางวัฒนธรรมได้
ด้วยสามารถสร้างสรรค์สายสัมพันธ์รักระหว่างสมาชิกภายในครอบครัวและชุมชน ตลอดจนถักทอร่างกายและจิตใจเด็กน้อยจนแข็งแกร่งกระทั่งเติบโตเป็นพลเมืองดีมีสติปัญญาความรู้คู่คุณธรรม
สำนักสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาวะในพื้นที่และชุมชน สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.)
ที่มา: หนังสือพิมพ์เดลินิวส์
update 22-07-52
อัพเดทเนื้อหาโดย : กันทิมา ลีจันทึก
