โรคอาหารเป็นพิษจากสบู่ดำ

การบริโภคเมล็ดสบู่ดำในประเทศไทยทุกปี โดยเฉพาะเด็กวัยเรียน และเหตุการณ์ล่าสุดมีนักเรียน ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 จำนวน 24 คน อ.เฉลิมพระเกียรติ จ.สระบุรี ได้รับพิษจากเมล็ดสบู่ดำ ซึ่งในประเทศไทยได้ส่งเสริมการปลูกสบู่ดำ เพื่อเป็นพลังงานเชื้อเพลิงทดแทนใน 17 จังหวัด ได้แก่ อุทัยธานี เพชรบูรณ์ พิษณุโลก เชียงใหม่ ร้อยเอ็ด กาฬสินธุ์ นครพนม ขอนแก่น นครราชสีมา ชัยนาท ลพบุรี ปราจีนบุรี ระยอง จันทบุรี ชลบุรี เพชรบุรี กาญจนบุรี

สำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่.3  จังหวัดชลบุรี กรมควบคุมโรค หรือสคร.3 ชลบุรี กรมควบคุมโรค เตือนภัยโรคอาหารเป็นพิษจากสบู่ดำ เพื่อเป็นการกระตุ้น และเตือนกลุ่มเสี่ยงในการระวังพิษดังกล่าว

สบู่ดำ  เป็นพืชชนิดหนึ่ง ซึ่งเป็นพืชพื้นเมืองของทวีปอเมริกาใต้ ชาวโปรตุเกสนำเข้ามาปลูกในประเทศไทย ในช่วงปลายสมัยกรุงศรีอยุธยา ปัจจุบันสบู่ดำมีการปลูกมากขึ้นทั่วทุกภาคของประเทศไทย เพราะสามารถสกัดน้ำมันจากเมล็ดสบู่ดำ เพื่อนำไปผลิตเป็นไบโอดีเซล ทดแทนน้ำมันดีเซล โดยคาดว่าในอนาคตจะมีการใช้ไบโอดีเซลจากน้ำมันสบู่ดำเพิ่มมากขึ้น

ต้นสบู่ดำ เป็นไม้พุ่มยืนต้นขนาดกลาง ความสูง 2- 7 เมตร อายุยืนไม่น้อยกว่า 20 ปี ลำต้นและยอดคล้ายละหุ่ง แต่ไม่มีขน อยู่ในวงศ์ไม้ยางพารา เมื่อหักลำต้น ส่วนยอดหรือส่วนก้านใบจะมียางสีขาวขุ่นคล้ายน้ำนมไหลออกมามีกลิ่นเหม็นเขียว

เมล็ดสบู่ดำ  มีสารพิษรุนแรงและเป็นอันตรายต่อมนุษย์และสัตว์ คือ curcin, curcasin, phytosterols, , resin และสารในกลุ่ม phorbol ester  ทำให้มีผลต่อระบบทางเดินอาหารและการหายใจ จึงมีการสกัดสารจากเมล็ดไปใช้ประโยชน์เพื่อสารชีวภาพกำจัดแมลงได้อย่างมีประสิทธิภาพ เช่น การลดการเข้าทำลายของหนอนเจาะต้นข้าว เป็นต้น

ประกอบด้วยน้ำมันประมาณ 2 ใน 5 ส่วน และเนื้อ 3 ใน 5 ส่วน เมื่อเคี้ยวเมล็ดสบู่ดำจะมีรสชาติมันๆ หลังรับประทานเข้าไปประมาณ 30-60 นาที จะเกิดอาการคลื่นไส้ อาเจียน ปวดท้อง ถ่ายเป็นเลือด รายที่อาการรุนแรง อาจมีอาการมือเท้าเกร็ง หายใจเร็ว หอบ ความดันโลหิตต่ำ หัวใจเต้นผิดปกติ อาจถึงขั้นเสียชีวิตได้ โดยอาการรุนแรงมากน้อยเพียงใดขึ้นกับปริมาณที่กินเข้าไป

การรักษา จะใช้วิธีการกำจัดสารพิษออกจากทางเดินอาหาร เพื่อประคับประคองอาการ เช่น ทำให้อาเจียน ล้างท้อง ดูดซับสารพิษ ด้วยผงถ่าน (activated charcoal) นอกจากนี้ยังมีวิธีการการรักษาตามอาการ เช่น การให้สารเกลือแร่เพื่อแก้ไขภาวะขาดน้ำ การให้เลือดในรายที่เสียเลือดมาก การให้ยาแก้ปวดท้อง เป็นต้น

คำแนะนำสำหรับประชาชน เนื่องจากมีรายงานการพบผู้ป่วยอาหารเป็นพิษจากการรับประทานเมล็ดสบู่ดำกว่า 100 ราย ทุกปี โดยเฉพาะในเด็กนักเรียนประถมศึกษา สคร.3 ชลบุรี กรมควบคุมโรค จึงขอแนะนำดังนี้

ชุมชนหรือโรงเรียนที่ปลูกต้นสบู่ดำไว้ใช้ประโยชน์ หรือปลูกไว้สาธิต หรือปลูกไว้ประกอบการเรียนการสอน ต้องติดป้ายชื่อต้นไม้ไว้ พร้อมคำแนะนำว่าเป็นพืชมีพิษห้ามรับประทานเมล็ด เพราะจะทำให้เกิดอาการกระสับกระส่าย คลื่นไส้ อาเจียน ท้องเดิน และขาดน้ำ ระวังน้ำยางสบู่ดำถูกผิวหนัง เพราะจะทำให้เกิดอาการระคายเคือง บวมแดง ปวดแสบปวดร้อนอย่างรุนแรง หากเข้าตาจะทำให้ตาอักเสบ อาจตาบอดชั่วคราวได้

โรงเรียนควรล้อมรั้วไว้ให้มิดชิด เพื่อความปลอดภัยของเด็กนักเรียน เพราะเด็กเล็กอาจลองชิมเมล็ดสบู่ดำ โดยรู้เท่าไม่ถึงการณ์ คุณครูและผู้ปกครอง ควรระมัดระวังและแนะนำเด็ก ห้ามนำเมล็ดสบู่ดำมารับประทานอย่างเด็ดขาด

ที่มา : กลุ่มสื่อสารความเสี่ยงและพัฒนาพฤติกรรมสุขภาพ สำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่.3 จังหวัดชลบุรี กรมควบคุมโรค