เรื่องโดย เทียนทิพย์  เดียวกี่ Team Content www.thaihealth.or.th

ข้อมูลบางส่วนจาก บทความเรื่อง  5 เรื่องที่คุณอาจไม่เคยรู้เกี่ยวกับคนไร้บ้าน : ความรู้สึกจากการเดินกาแฟ พบปะมิตรสหายไร้บ้าน โดย ธารริน อดุลยานนท์  เว็บไซต์ penguinhomeless.com โดย แผนงานพัฒนาองค์ความรู้และประสานยุทธศาสตร์เพื่อการสร้างเสริมสุขภาวะคนไร้บ้าน สสส.

ให้สัมภาษณ์โดย นายอนรรฆ พิทักษ์ธานิน ผู้จัดการแผนงานสนับสนุนองค์ความรู้ฯ คนไร้บ้าน สสส. และ นายสุชิน เอี่ยมอินทร์ นายกสมาคมคนไร้บ้าน

ภาพโดย นัฐพร ชุ่มลือ Team Content www.thaihealth.or.th  และแฟ้มภาพ

“บางคนอาจมองว่าคนไร้บ้านน่ากลัว ด้วยการแต่งกายสกปรก ผมรกรุงรัง แต่จริง ๆ ถ้าลองมาสัมผัส จะรู้เลยว่าพวกเราไม่ได้เป็นอย่างที่คิด” คำบอกเล่าของนายสุชิน เอี่ยมอินทร์ นายกสมาคมคนไร้บ้าน สะท้อนถึงความมุ่งมั่นที่อยากให้สังคมเปิดใจ เข้าใจบริบทของคนไร้บ้านที่หลายคนมองเพียงลักษณะทางกายภาพภายนอกและตัดสินพวกเขาว่า “น่ากลัว”

คนไร้บ้านคือใคร?

มีการให้นิยามคนไร้บ้านแตกต่างกันในแต่ละประเทศ โดย นายอนรรฆ พิทักษ์ธานิน ผู้จัดการแผนงานสนับสนุนองค์ความรู้เพื่อการสร้างเสริมสุขภาวะและคุณภาพชีวิตคนไร้บ้าน สสส. อธิบายว่า ในการทำงานของภาคีเครือข่าย สสส. แบ่งได้ 3 กลุ่ม คือ

1. กลุ่มคนที่อยู่อาศัยในพื้นที่สาธารณะ ใช้พื้นที่หลับนอน กินอยู่ บนพื้นที่สาธารณะ

2. กลุ่มคนที่อยู่ในศูนย์พักพิงของคนไร้บ้าน

3. กลุ่มคนที่ไม่มีความมั่นคงทางที่อยู่อาศัยที่เห็นได้อย่างชัดเจน เช่น นอนในรถสามล้อ นอนในรถแท็กซี่ หรือมีการปลูกเพิงอยู่แบบโดดเดี่ยวนอกชุมชน เป็นต้น 

จากข้อมูลรายงานวิจัยการสำรวจข้อมูลทางประชากรเชิงลึกของคนไร้บ้าน ปี 2559 พบว่า กรุงเทพมหานครมีคนไร้บ้านประมาณ 1,307 คน เทศบาลนครขอนแก่น 136 คน และเทศบาลนครเชียงใหม่ 75 คน  โดยมีสาเหตุแตกต่างกันไป ทั้งปัจจัยทางครอบครัวและปัญหาทางเศรษฐกิจที่เข้ามาเกี่ยวข้อง

คนไร้บ้านแต่ละคนจะมีปัญหาที่แตกต่างกัน โดยส่วนใหญ่จะเผชิญกับเรื่องของเศรษฐกิจและคุณภาพชีวิต คือ ความไม่มั่นคงทั้งอาชีพและรายได้ แม้ว่าคนไร้บ้านร้อยละ 90 มีงานทำ แต่มักเป็นงานที่ไม่มั่นคงและรายได้ไม่เพียงพอ ส่งผลกระทบต่อการมีคุณภาพชีวิตที่ดีและการตั้งหลักชีวิตในอนาคต เรื่องถัดมาคือการเข้าถึงระบบของสวัสดิการ โดยเฉพาะเรื่องของสวัสดิการสุขภาพ ซึ่งคนไร้บ้านประมาณร้อยละ 28-30 มีปัญหาด้านสถานะและสิทธิ เกิดการตกหล่นในหลายสาเหตุ เช่น ไม่ได้ติดต่อเรื่องของทะเบียนราษฎร์เป็นเวลานาน ส่งผลต่อการเข้าถึงระบบสวัสดิการทางสุขภาพและทางสังคม โดยเฉพาะปัญหาด้านสุขภาพ ซึ่งพบว่า ร้อยละ 30 ของคนไร้บ้านมีปัญหาสุขภาพทางผิวหนัง ร้อยละ 70 มีปัญหาสุขภาพช่องปาก และมีคนไร้บ้านถึง ร้อยละ 70 ที่มีปัญหาสุขภาพจิต

5 เรื่องที่คุณอาจไม่เคยรู้เกี่ยวกับคนไร้บ้าน

1. ไร้บ้าน ไม่เท่ากับ ไร้ที่ไป

คนไร้บ้านหลายคนรู้ว่ามีศูนย์รองรับให้เข้าพักได้ แต่ก็ยังเลือกอยู่ริมถนนต่อ เพราะยังมองว่าเป็นอิสระกว่า อย่างไรก็ตาม การมีที่อยู่ปลอดภัยและเป็นหลักแหล่งคือหนึ่งในปัจจัยสำคัญที่จะช่วยให้พวกเขามีชีวิตที่ดีขึ้นได้

2. ไร้บ้าน ไม่เท่ากับ อยู่ไปวันๆ

คนไร้บ้านหลายคนมีงานทำและต้องการทำงาน ไม่ใช่ทุกคนที่นั่งเฉยๆ รอรับความช่วยเหลือ

3. ให้เงิน อาจเท่ากับ ทำร้าย

หลายคนอาจอยากช่วยเหลือคนไร้บ้าน แต่การให้เงินโดยตรงอาจทำให้คนไร้บ้านโดนคนอื่นรุมทำร้ายได้ ดังนั้น การให้อาหาร น้ำ และยาถือเป็นทางเลือกที่ปลอดภัยกว่า

4. คนไร้บ้าน เท่ากับ คนมีหัวใจ

ในการถามคำถาม ควรใส่ใจให้มากเมื่อเข้าไปเยี่ยมเยียน ขอให้ไปอย่างเคารพ เอาใจเขามาใส่ใจเรา

 5. คนไร้บ้าน เท่ากับ มนุษย์

คนไร้บ้านทุกคนไม่ใช่คนเลวร้ายน่ากลัว และคนไร้บ้านทั้งหมดก็ไม่ใช่คนดีสมบูรณ์แบบ การไม่มีบ้านไม่ใช่วาระให้เหมารวม แต่สิ่งที่แน่นอนคือ พวกเขากำลังประสบปัญหาที่โหดร้ายและต้องการความช่วยเหลือ

ดาวน์โหลดรูปภาพได้ที่…ไร้บ้าน ไม่ไร้หัวใจ http://llln.me/USLucG0

เราจะช่วยเหลือคนกลุ่มนี้ได้อย่างไร?

นายอนรรฆ  เล่าข้อสรุปจากการทำงานร่วมกับภาคีเครือข่ายว่า การช่วยเหลือคนไร้บ้านในขั้นแรกคือการทำให้พวกเขามีที่อยู่อาศัย เพื่อลดความเสี่ยงในการใช้ชีวิตในการอยู่บนพื้นที่สาธารณะ ที่จะส่งผลต่อความเสี่ยงทางสุขภาพกาย และสุขภาพจิต การอยู่ในศูนย์พักพิงจะช่วยลดความเสี่ยงได้  ประเด็นถัดมาคือ การให้โอกาสทางสังคม การปิดกั้นโอกาสทางสังคมก็ทำให้คนไร้บ้านไม่สามารถเข้าถึงงานที่มีความมั่นคงหรือมีรายได้ที่สม่ำเสมอ

สสส. จึงร่วมกับภาคีเครือข่าย ผลักดันด้านนโยบายที่อยู่อาศัยของคนไร้บ้าน สร้างนวัตกรรมเพื่อมาสร้างระบบการจัดการสุขภาพคนไร้บ้านเพื่อให้คนไร้บ้านสามารถตั้งหลักชีวิตได้อย่างยั่งยืน เช่น การส่งเสริมอาชีพเพื่อนำไปสู่รายได้ที่มั่นคง เพื่อการเข้าถึงสุขภาวะที่ดี และที่กำลังขับเคลื่อนคือการดูแลสภาพทางจิตใจของคนไร้บ้าน ที่จะสามารถฟื้นฟูความหวัง ฟื้นฟูจิตใจ มาเป็นพื้นฐานสำคัญในการที่จะตั้งหลักชีวิตได้

ไร้บ้าน ไม่ไร้หัวใจ

“แม้กลุ่มคนไร้บ้านจะเป็นเพียงกลุ่มเล็กๆ ในประเทศไทย แต่คนเหล่านี้ต้องพบเจอปัญหามากกว่าคนทั่วไปในหลายๆ ด้าน การไม่เปิดโอกาส และการบีบคั้นจากโครงสร้างทางสังคม เป็นกำแพงสำคัญในการตั้งหลักชีวิตของคนไร้บ้าน ดังนั้นเรื่องของโอกาสจึงเป็นสิ่งสำคัญ อยากให้ทุกคนเห็นถึงโอกาสของกลุ่มคนเหล่านี้ โอกาสในการที่จะทำให้เขากลับคืนสู่สังคม โอกาสในการทำงานที่ทำให้พวกเขามีรายได้ที่สม่ำเสมอ นั่นหมายถึงการที่เขาสามารถยกระดับคุณภาพชีวิตของเขาได้” นายอนรรฆ กล่าวทิ้งท้าย

หากมองย้อนกลับไป คนไร้บ้านมีสิทธิขั้นพื้นฐานที่สมควรได้รับเหมือนคนทั่วไป หากแต่พวกเขาขาดพื้นที่และโอกาสที่ควรจะได้รับจากสังคม สสส.ขอเป็นส่วนหนึ่งที่สนับสนุนให้ทุกคน เปิดใจ เข้าใจ ยอมรับและให้โอกาสกลุ่มคนไร้บ้าน เพราะสิ่งเล็กๆ เหล่านี้ ช่วยต่อเติมกำลังใจ ลดความเหลื่อมล้ำ ให้พวกเขามีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น