ต้นทุนชีวิต กับเยาวชน

ที่มา : หนังสือต้นทุนชีวิตเด็กและเยาวชนไทย โดยแผนงานสุขภาวะเด็กและเยาวชน  สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.)

ภาพประกอบจากแฟ้มภาพ

มีการค้นพบว่าแม้คนเราจะอยู่ในสิ่งแวดล้อมที่ไม่ดีหรือมีปัจจัยเสี่ยงเยอะ ก็ไม่ได้หมายความว่าคนๆ นั้นจะมีปัญหาเสมอไป

มีคนไม่น้อยกว่าครึ่งที่สามารถผ่านอุปสรรคนี้ได้ด้วยคุณลักษณะดังกล่าวอาจถูกเรียกในชื่อต่างๆ กัน เช่น ทักษะชีวิต ความเข็มแข็งทางใจ รวมทั้งเป็นส่วนหนึ่งของต้นทุนชีวิตด้วย โดยมีองค์ประกอบสำคัญ 3 กลุ่มคือ

1. การเห็นคุณค่าของตัวเอง

เช่น เด็กที่มีความสามารถทางศิลปะหรือดนตรี แล้วได้รับการส่งเสริมทำให้เขารู้สึกว่าตัวเองมีคุณค่า มีความสามารถ ปัจจัยด้านนี้จะช่วยส่งเสริมให้เขาไม่ต้องมีปัญหาด้านอารมณ์หรือพฤติกรรม

2. การยึดมั่นในพฤติกรรมที่ดี

เป็นปัจจัยสำคัญของพลังตัวตนนอกเหนือจากการเห็นคุณค่าในตัวเอง เพราะวัยรุ่นเป็นวัยที่มีโอกาสพบเจอกับเรื่องบุหรี่ เหล้า ปัญหาเรื่องเพศ แต่คนที่มีพลังตัวตนจะยึดมั่นในการหลีกเลี่ยงพฤติกรรมไม่ดีเหล่านี้ได้

3. การมีทักษะสำคัญโดยเฉพาะการสร้างสัมพันธภาพที่ดีกับผู้อื่น

มีความสามารถในการแก้ปัญหา รู้จักจัดการกับอารมณ์และความเครียดของตัวเองในทางที่สร้างสรรค์ ไม่ใช้ความรุนแรง ขณะเดียวกันก็กล้าปฏิเสธเมื่อถูกชักชวนไปในทางที่ไม่ดี ไม่ถูกต้อง

หมอว่าโรงเรียนมีส่วนสำคัญไม่น้อยที่จะช่วยทำให้เด็กเห็นคุณค่าในตัวเอง มีสัมพันธภาพที่ดีกับผู้อื่น และรู้จักการแก้ปัญหา เพราะในโรงเรียนมีหลายกลุ่มวิชาที่สามารถสอดแทรกเรื่องทักษะชีวิตให้เด็กเรียนรู้ได้ ไม่ว่าจะเป็นสุขศึกษา สังคมศึกษา แนะแนว หรือวิชาที่สอนเกี่ยวกับการงาน อาชีพ เช่น คอมพิวเตอร์และอินเทอร์เน็ต ถ้าครูไม่มุ่งเน้นแต่วิชาการอย่างเดียว แต่ให้ความสำคัญมุ่งสร้างทักษะชีวิตด้วยก็จะเป็นประโยชน์กับการสร้างต้นทุนชีวิตมาก

การเรียนการสอนในโรงเรียน จึงสามารถสอดแทรกให้เกิดการพัฒนาต้นทุนชีวิตในส่วนที่เป็นพลังภายในหรือพลังตัวตนได้ ทำนองเดียวกันเวลาที่เราเห็นว่าเด็กบางคนมีปัจจัยเสี่ยง อาจจะมีปัญหาด้านอารมณ์ พฤติกรรม หรืออยู่ในสภาพแวดล้อมที่ไม่ดี เช่น ไม่ได้อยู่กับพ่อแม่ มีปัญหาการเรียน มีปัญหาในครอบครัว นอกจากเราจะแก้ปัญหาด้วยการให้ความช่วยเหลือ หรือให้คำปรึกษาอย่างเดียว ก็อาจจะช่วยเสริมในส่วนที่เขาขาด หรือเสริมในส่วนที่เป็นพลังตัวตน ก็จะทำให้เด็กปรับตัวและจัดการกับปัญหาได้ดีขึ้นด้วย

ส่วนที่สำคัญมากในการสร้างทักษะชีวิตและต้นทุนชีวิตให้กับเยาวชน ก็คือ กิจกรรมที่หลากหลาย และส่งเสริมให้เด็กได้มีบทบาทให้มากที่สุด ในการคิดและทำกิจกรรม ซึ่งทั้งนอกเวลาเรียนด้วยความสนใจของเขาเอง กระบวนการทำกิจกรรมก็จะทำให้เขาพัฒนาทักษะต่างๆ ดังที่กล่าวมาแล้วข้างต้น โดยทางโรงเรียนและผู้ใหญ่จะต้องส่งเสริมให้เป็นกิจกรรมของเขาจริงๆ จนเยาวชนสามารถดำเนินการได้เอง

สภาพแวดล้อมโดยทั่วไปในปัจจุบัน สามารถดึงเด็กไปในทางเสื่อมได้ง่าย ไม่ว่าจะเป็นสื่อ โฆษณา บริการ หรือกิจกรรมที่ไม่เหมาะสม เช่น การพนัน แก๊งมอเตอร์ไซค์ เมื่อมากระทบกับปัจจัยเฉพาะที่ใกล้ตัวเด็กมากขึ้น เช่น สภาวะครอบครัว หรือสภาพในชุมชนที่เขาอยู่ ซึ่งถ้ามีปัญหาเรื่องยาเสพติด ความรุนแรง การดื่มสุรา เด็กก็จะเห็นพฤติกรรมเหล่านี้อยู่ทุกเมื่อเชื่อวัน ยิ่งถ้าอยู่ในครอบครัวด้วยแล้ว ก็จะเป็นปัจจัยด้านลบมากขึ้น ซึ่งนี่เป็นเรื่องที่เปลี่ยนแปลงไม่ได้ แต่สิ่งทีเปลี่ยนแปลงได้ คือการเติมปัจจัยด้านบวกเพิ่มเข้าไป นี่คือหัวใจของการพัฒนาต้นทุนชีวิตแก่เยาวชนในปัจจุบันให้สามารถฟันฝ่าวิกฤติได้ดีขึ้น