“โรคปอดฝุ่นหินจากการทำงาน” และวิธีป้องกัน
ที่มา : คู่มือแรงงานนอกระบบปลอดภัยใส่ใจสุขภาพ โดยสำนักโรคจากการประกอบอาชีพและสิ่งแวดล้อม
แฟ้มภาพ
โรคปอดฝุ่นหินทราย (silicosis) คือ โรคชนิดหนึ่งซึ่งเกิดจากการสูดหายใจเอาฝุ่นละอองเล็ก ๆ ของผลึกซิลิก้าหรือซิลิกอนไดออกไซด์หรือฝุ่นหินทรายอื่น ๆ เข้าไปในปอด แล้วทำให้เกิดเป็นเนื้อเยื่อพังผืดเป็นจุดเล็ก ๆ ในปอดทั้ง 2 ข้าง ทำให้มีอาการหายใจหอบเหนื่อย ทรวงอกขยายตัวได้น้อยลง ทำงานเหนื่อยง่าย ไม่มีไข้การตรวจทางเอกซเรย์จะเห็นลักษณะโดยเฉพาะของโรคนี้และมักเกิดวัณโรคปอดได้ง่ายกว่าบุคคลทั่วไป ผู้ประกอบอาชีพที่เสี่ยงต่อการเป็นโรคปอดฝุ่นหินจากการทำงานได้แก่ ผู้ที่ทำงานแกะสลักหิน ผู้ที่ทำงานในอุตสาหกรรมเหมืองแร่หรืองานที่เกี่ยวข้องกับการตัดหิน สกัดหิน โม่บดย่อยหิน อุตสาหกรรมทำแก้ว เซรามิก ครก กระเบื้องทนไฟ วัตถุทนความร้อน เครื่องสุขภัณฑ์ ฯลฯ
ฝุ่นผงซิลิก้าเข้าสู่ร่างกายได้อย่างไร
ผลึกซิลิก้าบริสุทธิ์จะเข้าสู่ร่างกายในรูปของฝุ่นที่มีขนาดเล็กมากโดยการหายใจ และเข้าไปสะสมตัวอยู่ในบริเวณถุงลมปอด ซึ่งฝุ่นที่เข้าสู่ถุงลมของปอดจะมีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางที่แตกต่างกัน ซึ่งสามารถแบ่งออกได้เป็น 3 ชนิดใหญ่ ๆ คือ
- ฝุ่นที่มีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 5-15 ไมโครเมตร จะไม่เป็นอันตรายต่อปอด เนื่องจากฝุ่นดังกล่าวจะตกค้างบนเยื่อบุหลอดลมเป็นส่วนใหญ่ และร่างกายจะขับออกมาสู่ภายนอกปอดได้ด้วยการไอหรือจาม
- ฝุ่นที่มีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 0.5-5 ไมโครเมตร เป็นกลุ่มของฝุ่นส่วนใหญ่ที่เข้าถึงถุงลมของปอด และทำให้เกิดปฏิกิริยาตอบสนองจากเนื้อเยื่อของปอดได้
- ฝุ่นที่มีขนาดน้อยกว่า 0.5 ไมโครเมตร ส่วนใหญ่จะแขวนลอยอยู่ในอากาศจึงถูกขับออกมาจากปอดพร้อม ๆ กับลมหายใจ โอกาสที่จะตกลงบนถุงลมจึงมีน้อย อาการของโรคปอดฝุ่นหินทราย แบ่งออกได้เป็น 2 ชนิด
- ชนิดเฉียบพลัน ได้รับฝุ่นหินทรายในปริมาณมาก ๆ ในเวลาสั้น ๆ อาการจะปรากฏหลังการสัมผัส 1-2 สัปดาห์
- ชนิดเรื้อรัง มีอาการหลังจากได้รับฝุ่นในปริมาณไม่มากนัก แต่ได้รับเป็นเวลานาน อาจจะมากกว่า 15 ปีขึ้นไป บางรายอาจไม่มีอาการชัดเจน หรือพบอาการเหนื่อยง่ายเวลาออกแรง ไอแห้ง ๆ แบบเรื้อรัง บางครั้งไอเป็นเลือด
การสังเกตอาการเบื้องต้น
- มีอาการเหนื่อยง่ายเวลาออกแรง
- มีอาการของระบบทางเดินหายใจได้แก่ ไอ หอบ เหนื่อย เป็นต้น
- มีอาการไอแห้ง ๆ และบางครั้งอาจมีอาการไอเป็นโลหิต
จะป้องกันตนเองไม่ให้เกิดโรคได้อย่างไร
การป้องกันที่ดีที่สุดคือ การหลีกเลี่ยงการสูดหายใจเอาฝุ่นทรายเข้าสู่ร่างกาย ซึ่งหากหลีกเลี่ยงไม่ได้ก็จำเป็นต้องใช้เทคนิคและวิธีการต่าง ๆ ในการป้องกันหรือลดปริมาณฝุ่นหินทรายที่มีอยู่ในบรรยากาศการทำงานให้อยู่ในระดับที่ปลอดภัย การป้องกันสามารถทำได้ดังนี้
- การป้องกันทางสิ่งแวดล้อม
การควบคุมป้องกันที่แหล่งกำเนิดฝุ่น เช่น การใช้อุปกรณ์ปิดเพื่อป้องกันไม่ให้ฝุ่นฟุ้งกระจายออกมาจากเครื่องจักร
ควบคุมและป้องกันทางผ่านฝุ่น ได้แก่ สร้างกำแพงหรือใช้ตาข่ายกั้นขอบข้างเครื่องจักรกับคนทำงานในโรงงานโม่บดย่อยหิน
ควบคุมและป้องกันที่คนทำงาน ได้แก่ การใช้หน้ากากกรองฝุ่นหินได้ และได้รับการรับรองมาตรฐานจาก OSHA หรือ NIOSH หรือประเทศผู้ผลิต การป้องกันที่ดีหรือได้ผลมากที่สุดคือ การจัดการที่ต้นเหตุ หากไม่สามารถดำเนินการหรือจัดการได้ ทางเลือกต่อมาคือ การใส่หน้ากากเพื่อป้องกันฝุ่น แต่การใส่หน้ากากเป็นทางเลือกสุดท้ายที่ไม่ได้ผลเท่ากับการจัดการที่ต้นเหตุ
- การป้องกันทางสุขภาพ
การตรวจสุขภาพเป็นประจำทุกปี โดยผู้ปฏิบัติงานควรได้รับการตรวจสุขภาพทั่วไป เอกซเรย์ปอดและการตรวจสมรรถภาพปอดจากแพทย์ เพื่อเป็นการคัดกรองโรคเบื้องต้นสำหรับผู้ที่ได้รับการวินิจฉัยจากแพทย์ว่าป่วยด้วยโรคซิลิโคสิสควรได้รับการรักษาและการฟื้นฟูสมรรถภาพ โดยการรักษาตามอาการเพื่อบรรเทาความเจ็บป่วยและอาการแทรกซ้อนอื่น ๆ เพื่อช่วยให้ผู้ป่วยมีอายุยืนยาวต่อไป
