‘บ้านควนยวน’ เลี้ยงจิ้งหรีด-ผลิตปุ๋ยมูลไส้เดือน

ที่มา : หนังสือพิมพ์กรุงเทพธุรกิจ

ภาพประกอบจากแฟ้มภาพ

หลักเศรษฐกิจพอเพียงสร้างชุมชนน่าอยู่ที่‘บ้านควนยวน’ เลี้ยงจิ้งหรีด-ผลิตปุ๋ยมูลไส้เดือน

ปัจจุบันการปลูกยางพาราและอาชีพรับจ้างกรีดยางเป็นอีกหนึ่งอาชีพที่ได้รับผลกระทบจากสภาพเศรษฐกิจเป็นอย่างมาก โดยเฉพาะในวิถีชนบทของชุมชนต่างๆ ของพื้นที่ภาคใต้ เพราะผลกระทบที่เกิดขึ้นตลอดระยะเวลาที่ผ่านมาได้พิสูจน์แล้วว่าอาชีพเชิงเดี่ยวนั้นขาดความมั่นคงในการดำเนินชีวิต

ในอดีตผ่านมาเมื่อยางราคาดี ผู้คนจึงไม่สนใจประกอบอาชีพอื่น เนื่องจากมีรายได้ดีมาก แต่ในวันนี้การปลูกยางพาราและการรับจ้างกรีดยางนั้นนอกจากรายได้ไม่มั่นคงแล้ว ยังก่อให้เกิดทั้งปัญหาในครอบครัวและปัญหาสุขภาวะตามมามากมาย ซ้ำร้ายเมื่อราคายางตกต่ำ ปัญหาการลักขโมยก็เกิดขึ้นตามมาอีกเป็นเงาตามตัว

อาชีพปลูกยางและรับจ้างกรีดยางซึ่งเป็นพืชเชิงเดี่ยวสร้างปัญหาให้กับบ้านควนยวน อำเภอเขาชัยสน จังหวัดพัทลุงเช่นเดียวกับที่อื่นๆ

แต่เมื่อรายได้จากอาชีพกรีดยางไม่พอ ชาวบ้านหันมาสนใจหาหนทางแก้ไขสู่ทางรอดของชุมชนด้วยการน้อมนำหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมาใช้ เริ่มจากการวิเคราะห์สาเหตุของการไม่พอกินพอใช้ก็พบว่าเกิดจากอาชีพเชิงเดี่ยวและการไม่ทราบความสมดุลค่าใช้จ่ายและรายได้ของตนเอง ดังนั้นจึงมีการทำบัญชีครัวเรือนและหารายได้จากอาชีพเสริมหลายๆ ทาง

“เราส่งเสริมให้ปลูกผักกินเองมาตั้งแต่ปี 2558 โดนเน้นให้ปลูกผักบ้านละ 10 อย่างไว้กิน เหลือก็ขาย ผลที่ได้คือชาวบ้านได้ออกกำลังกายสุขภาพดี มีเงินเหลือ” ชัยเลิศ รัตนรังสี ผู้ใหญ่บ้าน บ้านควนยวน ตำบลโคกม่วง อำเภอเขาชัยสน จังหวัดพัทลุง เล่าถึงแนวทางแก้ปัญหา

จากการร่วมมือร่วมใจของชาวบ้านเกิดเป็นผู้นำในการเปลี่ยนแปลงของท้องถิ่น เมื่อได้รับการสนับสนุนจากสำนักสร้างสรรค์โอกาสและนวัตกรรม สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ในโครงการ “ชุมชนน่าอยู่ หมู่บ้านควนยวน” บ้านควนยวนจึงเกิดกระบวนการมีส่วนร่วมและสร้างความเข้มแข็งของสภาผู้นำ เกิดกลุ่มผู้นำชุมชนที่สามารถสรรหารูปแบบการแก้ปัญหาและพัฒนาชุมชนไปในทางดีขึ้น สภาผู้นำสามารถวิเคราะห์ปัญหาของชุมชนรวมถึงค้นหาศักยภาพและองค์ความรู้ของชุมชนที่มีอยู่แล้วและดึงออกมาใช้

“ตอนแรกผมไม่คิดว่ามูลไส้เดือนจะเป็นปุ๋ยที่ดี หรือการเลี้ยงจิ้งหรีดจะสร้างรายได้ให้เป็นอย่างดีขนาดนี้ ตอนนี้กลุ่มหมู่บ้านของผมหันมาสนใจทดลองทางนี้เลิกใช้ปุ๋ยเคมี หันมาใช้ปุ๋ยไส้เดือนปุ๋ยจิ้งหรีด ทั้งประหยัดและได้ผลดี” ผู้ใหญ่ชัยเลิศเล่า

จิ้งหรีดที่ผู้ใหญ่ชัยเลิศกล่าวถึงคือการเพาะจิ้งหรีดเพื่อใช้เป็นอาหาร นอกจากเอาไว้กินเองแล้ว สามารถขายทำรายได้เป็นเงินไม่น้อย แถมยังได้มูลจิ้งหรีดมาเป็นปุ๋ยอีกด้วย

“เลี้ยงจิ้งหรีดมาสี่ปีแล้ว ตอนนี้มี 27 รัง รายได้ดีมาก ขายได้เดือนละหมื่นกว่าบาท แถมได้ปุ๋ยไปใส่ผักใส่มะนาว” สุวิทย์ ชายเกลี้ยง ผู้นำการเลี้ยงจิ้งหรีดของชุมชนและวิทยากรเผยแพร่ความรู้ด้านการเลี้ยงจิ้งหรีด เล่า

“ไม่เหลือไว้ขายเลย เราเอาไว้ใช้เองหมด ไม่ต้องซื้อปุ๋ยมาใส่พืชผักแล้ว” ภาวินา ชายเกลี้ยง ภรรยาของสุวิทย์ ผู้เป็นเกษตรกรปลูกมะนาว กล้วย และพืชผักสวนครัว พูดถึงปุ๋ยจากมูลจิ้งหรีดที่ทำให้พืชผักงอกงามสร้างรายได้อีกเดือนละพันกว่าบาท

ไม่น่าเชื่อว่าจากจิ้งหรีดไม่กี่ตัวที่ชาวบ้านซื้อมาทำเหยื่อสำหรับตกปลา ชาวบ้านสามารถประยุกต์ให้กลายมาเป็นอาชีพสร้างรายได้เป็นอย่างดี เช่นเดียวกับการเลี้ยงไส้เดือนเพื่อผลิตปุ๋ยมูลไส้เดือนออกจำหน่าย ณัฐพงศ์ คงสง ผู้นำการเลี้ยงไส้เดือนของชุมชนและวิทยากรเผยแพร่ความรู้ด้านการเลี้ยงไส้เดือน ได้ไปศึกษาการเลี้ยงไส้เดือนเพื่อการผลิตปุ๋ยจากจังหวัดนครปฐม และพบว่านอกจากไส้เดือนจะสามารถลดขยะในครัวเรือนแล้วโดยการนำไปเป็นอาหารให้ไส้เดือนแล้ว ยังสร้างรายได้ได้อย่างน่าสนใจอีกด้วย

“ฝนตกก็กรีดยางไม่ได้ เกิดภัยแล้งก็กรีดยางไม่ได้ กลายเป็นปัญหา รายได้จะมาจากไหน แต่ถ้าเราเลี้ยงจิ้งหรีด เลี้ยงไส้เดือนจะได้ผลประโยชน์สองทาง เกิดทั้งรายได้ และได้ปุ๋ยมาใส่ผักผลไม้ ลดรายจ่ายอีกด้วย” ณัฐพงศ์อธิบาย

ณัฐพงศ์เองมีรายได้จากทั้งการขายปุ๋ยมูลไส้เดือนและขายแม่พันธุ์ไส้เดือนเพื่อนำไปเพาะเลี้ยงต่อ อีกทั้งยังเป็นวิทยากรเผยแพร่ความรู้เกี่ยวกับการเลี้ยงไส้เดือนเพื่อผลิตปุ๋ยไส้เดือนไปทั่วภาคใต้ หลายคนในหมู่บ้านที่ซื้อปุ๋ยมูลไส้เดือนจากณัฐพงศ์ไปใส่พืชผักผลไม้และยางพาราแล้วได้ผลดีมาก เพราะลดรายจ่ายได้ทันที จึงสนใจเข้ารับการฝึกเลี้ยงและแบ่งพันธุ์ไส้เดือนไปเลี้ยงกันอย่างแพร่หลาย

การน้อมนำหลักเศรษฐกิจพอเพียงมาประยุกต์ใช้กับชีวิต เริ่มจากการพึ่งตนเอง ทำบัญชีครัวเรือน ปลูกผัก ผลไม้ ลดรายจ่ายเพิ่มรายได้ ได้มีการทำกันได้สำเร็จและแพร่หลายไม่เพียงแต่ในประเทศไทย แม้ต่างชาติก็ยังสนใจนำหลักการไปประยุกต์ใช้และได้รับผลสำเร็จดีเยี่ยม ชาวบ้านลดรายจ่ายได้จริง มีอาหารที่ดีต่อสุขภาพแถมยังได้ออกกำลังกาย อีกทั้งยังเกิดกิจกรรมสานสัมพันธ์ในชุมชน

แต่สำหรับชาวบ้านควนยวน ไม่เพียงแค่นั้น ผลผลิตที่ส่งออกขายได้จริงไม่ว่าผลไม้ น้ำผึ้ง จิ้งหรีด และมูลไส้เดือนล้วนแล้วแต่ผลิตไม่ทันไม่พอขาย และนอกจากนั้นชาวบ้านควนยวนยังสามารถเปิดพื้นที่ขายผลผลิตที่ได้ที่ตลาดนัดชุมชนวัดควนยวน แม้ว่าชาวบ้านควนยวนเองปลูกพืชผักกินเองแทบทุกครัวเรือน แต่ผลผลิตจำพวกพืชผักสามารถนำมาวางขายได้ที่ตลาดนัดชุมชนวัดควนยวนซึ่งเป็นตลาดใหญ่ มีชาวบ้านในหมู่บ้านใกล้เคียงมาซื้อสินค้าและมีแม่ค้ามาเหมารับซื้อผลผลิตไปขายอีกด้วย นับเป็นตัวชี้วัดความสำเร็จของการลดรายจ่าย เพิ่มรายได้ได้อย่างดี

โครงการชุมชนน่าอยู่ หมู่บ้านควนยวน อำเภอเขาชัยสน จังหวัดพัทลุง นับเป็นต้นแบบการน้อมนำหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมาประยุกต์ใช้ในการปรับเปลี่ยนวิถีของคนในชุมชน จนนำไปสู่สุขภาวะของชุมชนทั้งสุขภาพ และความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น ก่อให้เกิดความสุขขึ้นในชุมชนและสังคมโดยรอบ อันเกิดขึ้นจากความสามารถในการจัดการองค์ความรู้และสร้างกลไกการจัดการในชุมชนด้วยตัวเอง นับเป็นความสำเร็จที่น่าชื่นชมและเป็นแบบอย่างให้แก่ชุมชนอื่นๆ ในมิติต่างๆ ได้เป็นอย่างดี